Một thoáng Mongolia

.
Tác giả: Nguyên Thảo

Motthoimongolia: Bài viết này của Nguyên Thảo là hội viên Câu lạc bộ Câu cá Tp Hồ Chí Minh, viết tháng 6 năm 2009, phản ảnh quan điểm của người viết. Xin giới thiệu để thêm thông tin về đất nước Thảo nguyên mênh mông.

Tôi đặt chân lên đất nước này 42 năm về trước trong một cuộc hành trình dài dằng dặc từ Việt Nam sang Liên Xô cũ bằng tàu hỏa đi qua Trung Quốc và Mông Cổ. Hồi đó tôi chỉ dừng lại ở Ulanbator 1 ngày và còn quá trẻ để tìm hiểu về đất nước Mông Cổ. Lần này, do Ngân hàng Thế giới tổ chức hội nghị tại Ulanbator nên tôi mới có cơ hội trở lại thành phố này sau ngần ấy năm. Do có nhiều thời gian hơn (gần 10 ngày) và có nhiều kinh nghiệm hơn nên tôi có dịp tìm hiểu về đất nước, con người Mông Cổ nhiều hơn. Ghi chép lại đây để chia sẻ cùng các bạn.

Đường phố

Mông Cổ là một đất nước rộng lớn nhưng ít dân, diện tích của Mông Cổ là hơn 1 triệu km2 nhưng dân số chỉ có 2,8 triệu người. Đất nước này nằm lọt giữa hai nước lớn là Nga và Trung Quốc. Ngày trước, tuyến xe lửa liên vận quốc tế đi xuyên qua đất nước này. Bây giờ thì không ai đến Mongolia bằng tàu hoả nữa mà đi máy bay. Có 2 tuyến bay chính đến Ulanbator là từ Bắc Kinh (Air China) và từ Seoul (Korea Airlines). Tôi đến Ulanbator vào buổi tối 28/6 nên sáng hôm sau mới có dịp nhìn ngắm thành phố này sau ngần ấy năm chưa một lần trở lại. Mọi thứ đã thay đổi trừ dãy núi bao quanh thành phố và nhà ga xe lửa (bây giờ chỉ còn sử dụng để vận tải hàng hoá). Ulanbator là một thành phố nhỏ nằm lọt trong một thung lũng xanh, ở trung tâm thành phố người ta có thể nhìn thấy kiến trúc đặc trưng kiểu Nga với những toà nhà hình hộp vuông vức, chắc chắn và nặng nề, có ít nhà cao tầng và còn nhiều khoảng đất trống.

Vẫn là mẫu nhà từ thời So viết

Ở đây cũng thấy ít cây cối, dọc hai bên đường trồng những cây họ thông và thuỳ dương - những giống cây hợp với khí hậu lạnh. Ngoài đường chỉ thấy xe du lịch và xe bus, rất hiếm khi gặp xe mô tô hay xe đạp, mật độ giao thông cũng khá thưa, người ta bảo chưa bao giờ kẹt xe cả. Các bảng hiệu, bảng quảng cáo ở đây đều bằng tiếng Mông Cổ có ký tự y như tiếng Nga nhưng không đọc được và khó mà đoán được ý nghĩa. Những người Mông Cổ lớn tuổi đều biết tiếng Nga nhưng bọn trẻ thì không. Ra ngoại ô một chút là một khung cảnh hoàn toàn khác. Chỉ cách trung tâm thành phố độ 6 – 7 km là cảnh vật đã khác hẳn, người dân xây những chiếc nhà nhỏ, chen chúc nhau và hình như họ còn rất luyến tiếc đến cuộc sống du mục trước đây mà gần như nhà nào cũng làm cho mình một, có khi là vài cái lều theo phong cách truyền thống. Cũng có thể là để làm một cái lều có thể ở được thì chi phí không cao lắm và việc dựng lều cũng khá đơn giản. Nhà của những người dân càng nghèo càng xa thành phố, lan mãi đến sườn núi.

Sân bay nằm trong thung lũng, rất gần núi cả 3 phía, có lẽ vì thề mà khi thời tiết xấu có nhiều chuyến bay bị huỷ hay trễ giờ vì không hạ cánh được.

Phía trước là Sân bay Chingis Khan

Món ăn

Người Mông Cổ vốn là dân du mục họ quen đi đây đi đó nên việc trồng trọt không được chú ý. Hàng ngàn đời nay họ đã quen với các món ăn có ít rau xanh, món ăn ưa thích của họ là thịt bò, thịt cừu và sữa ngựa. Tôi không thể nào quen được với các món có thịt cừu vì mùi hôi đặc trưng của nó mặc dù họ chế biến thành rất nhiều món ăn khác nhau như xúp thịt cừu, nhân bánh kẹp, thịt cừu hầm cà ri, nhân sủi cảo hay thịt cừu nướng (không thể so sánh với món saxlức trứ danh của người Trung Đông). Giá mà người ta xử lý được mùi hôi của cừu thì sẽ dễ ăn hơn.

Các món ăn truyền thống Mông Cổ

Ăn uống ở Mông Cổ không rẻ có lẽ là rất nhiều thứ phải nhập khẩu: một bữa cơm bình thường giá 10$, xiên thịt nướng + chai bia giá 8$, gói kẹo bình thường cũng 3 – 4$. Tuy nhiên, người Mông Cổ rất thích uống bia, uống là chính, không nhậu. Cứ sau giờ là rất nhiều người cả nam lẫn nữ đa phần là trẻ (từ 15 đến 40 tuổi) đến các quán ven đường để uống bia và tâm sự, mỗi người cũng làm vài chai rồi mới về. Bia có nhiều loại, chủ yếu là bia nội, bia Nga, Tiger và Heiniken. Mỗi chai giá khoảng 2.5 – 3 $.

Vì không quen với thức ăn Mông Cổ nên khi nghe nói ở trung tâm thành phố có một tiệm ăn Việt Nam nên tôi tìm đến, một là để thưởng thức món ăn quê hương ở nơi xa xôi này, hai là để thăm hỏi người đồng hương xem anh ta sang đây làm ăn như thế nào. Đó là một tiệm ăn sang trọng nằm ở tầng 3 trong một toà nhà cao tầng, sáng sủa, sạch sẽ, nhưng tất cả những người phục vụ đều là người Mông Cổ. Khi nghe tôi hỏi thăm về ông chủ người Việt vì tôi là người Việt, người phục vụ dẫn tôi đến bàn một người đàn ông nhỏ thó đang dùng cơm chiều. Anh ta bắt tay tôi và nói “Chào anh”, giọng lơ lớ. Rõ ràng là không phải người Việt vì người nước ngoài đến Mông Cổ làm ăn chỉ trong vòng dưới 20 năm trở lại đây thì làm sao quên được tiếng mẹ đẻ nhanh thế. Tôi chuyển qua tiếng Anh để có thể trao đổi dễ dàng hơn. Ồ, thì ra anh ta là người Hàn Quốc, trước đây có sang Việt Nam và vì rất mê món phở bò nên anh ta đã tìm học cách nấu, ghi chép lại cẩn thận để khi nào về Hàn Quốc thì nấu chiêu đãi gia đình. Khi sang Mông Cổ tìm cơ hội làm ăn anh ta nhận thấy ngay là người Mông Cổ quen ăn thịt và các món khô, không có tiệm nào bán món ăn có nước vì thế anh ta thử giới thiệu món phở bò và được hoan nghênh ngay lập tức, nhiều nhất là những người nước ngoài làm việc tại Ulanbator và khách du lịch. Anh ta mở tiệm ăn và gọi món ăn chủ lực là “Pho bo”, không ai hiểu cả, lại khó giải thích, anh ta liền đổi thành Vietnamese restaurant - tiệm ăn Việt Nam! Tôi gọi một tô phở bò và một chai tiger, phiếu thanh toán ghi phở bò 10$, bia 3,75$. Tôi kẹp 14$ vào sổ thanh toán rồi chào ông bạn người Hàn ra về với suy nghĩ rằng nếu mấy bác bán phở chính thống Hà Nội mà sang đây kinh doanh hẳn là phất nhanh!

Trên tầng 3 của toà nhà này có quán phở bò của anh chàng người Hàn Quốc

Thiên nhiên

Cứ tưởng vùng thảo nguyên mênh mông này chỉ toàn cỏ và súc vật nuôi ăn cỏ như ngựa, bò, cừu,… hoá ra bản đồ động vật hoang dã của Mông Cổ lại rất phong phú, nhất là các loài chim lớn như thiên nga, hạc, sếu,... Thì ra, chính đồng cỏ mênh mông và dân cư thưa thớt, có những nơi rộng đến hàng ngàn km2 không có người ở là thiên đường cho các loài chim, đặc biệt là các loài chim di cư. Mùa hè là mùa đẹp nhất ở Mông Cổ, cây cỏ tốt tươi, nguồn nước dồi dào, nhiều thức ăn là những điều kiện rất tốt cho bọn chim mới ra đời vào mùa xuân vừa qua phát triển thật nhanh để đủ sức cùng cha mẹ chúng bay về phương Nam tránh rét trước khi mùa đông đến. Loài chim mà nhiều người Mông Cổ yêu thích là thiên nga, đó là loài chim lớn có dáng vẻ mềm mại và kiểu bay rất sang trọng. Đây mới chính là quê hương của chúng, chúng được sinh ra và lớn lên ở đây, chỉ đến mùa đông chúng mới bay về phương Nam để tránh cái rét khắc nghiệt ở đây nơi vào mùa đông nhiệt độ thường xuống dưới 40 độ âm. Mùa hè cũng là mùa câu cá tuyệt vời nhất ở Mông Cổ. Đất nước rộng lớn này nằm lọt giữa Nga và Trung Quốc nên không có biển, đổi lại, trên thảo nguyên mênh mông lại có rất nhiều sông, suối, hồ và đầm lầy nên có một lượng cá phong phú. Ở Mông Cổ ít thấy người đi câu. Có một dòng sông nhỏ chảy dọc thung lũng, xuyên qua thành phố, phình ra ở phía sân bay và nhỏ dần lại khi xuôi về thành phố.

Chỉ có 1 cửa hàng bán 2 cái cần câu Trung Quốc

Mặc dù nắng ấm chan hoà, trời rất đẹp mà không thấy một ai đi câu cả. Người ta bảo muốn đi câu phải lái xe đi xa hàng chục đến hàng trăm km, tìm đến những đầm, hồ hay sông lớn nơi có nhiều cá. Thú vui ấy không dành cho người nghèo, chỉ có giới trung lưu có ô tô riêng và khá giả. Thầm nghĩ Hiệp hội thể thao câu cá Hoa Kỳ cử hai cha con ông Jonathan sang Mông Cổ để hướng dẫn cho người địa phương phương pháp câu fly của Mỹ thì chắc là không nhiều học viên lắm.

Cũng vì quan tâm đến câu cá nên tôi đã tìm đến siêu thị lớn nhất ở trung tâm thành phố để tìm xem có bán đồ câu không. Tầng trên cùng bán đồ thể thao và thật buồn là tổng cộng chỉ có đúng 2 chiếc cần và một cái máy câu dọc mang nhãn hiệu Trung Quốc đặt chung với gậy đánh bi-a.

Trẻ em Mông Cổ

Chúng tôi đến thăm khu trại hè dành cho trẻ em Mông Cổ ở ngoại ô Ulanbator cách trung tâm độ 15 km. Đó là một phức hợp đẹp đẽ nằm bên một sườn núi có nhiều cây lớn nhìn xuống thung lũng, có rất nhiều cỏ và hoa, những ngôi nhà xinh xắn là nơi nghỉ hè, cắm trại của bọn trẻ. Ở đây có đầy đủ tiện nghi cho chúng từ hội trường, phòng tập thể thao, nhà ăn, bể bơi, Internet,… Bọn trẻ rất sáng sủa, hiếu động và được giáo dục tốt. Chúng tôi đã dùng bữa trưa cùng đám trẻ đáng yêu đó trong một phòng ăn rộng mang đặc phong cách “Liên Xô” cũ từ cách xếp hàng lấy khay đựng thức ăn, được chia phần theo món từ những bà cấp dưỡng và tự mang ra bàn ăn đến các món ăn: xúp rau cải, xà lách Nga, cơm, bánh mì, thịt bò hầm, khoai tây nghiền nhuyễn và sữa chua. Trên 40 năm trước thì đó là món ăn hàng ngày của chúng tôi - những lưu học sinh Việt Nam ở các nước thuộc Liên Xô cũ.

Nhà trẻ

Nghệ thuật

Chiều tối ngày 30/6 đoàn chúng tôi được mời đến nhà hát thành phố Ulanbator để xem đoàn nghệ thuật quốc gia Mông Cổ biểu diễn. Các nghệ sỹ Mông Cổ ăn mặc rất đẹp, nhạc cụ chủ yếu là bộ dây với cây đàn dân tộc trông như sự xe duyên giữa đàn nhị và viola, âm thanh giống viola hơn, trong số nhạc cụ còn thấy đàn gõ và kèn. Những điệu múa của Mông Cổ đều gắn liền với ngựa và thảo nguyên, động tác nhanh, mạnh mẽ, tươi vui. Ngược lại, giọng hát, tiết tấu và âm nhạc lại rền rĩ, kéo dài mênh mang như tiếng dội lại từ thảo nguyên bao la. Âm thanh đó gợi tôi nhớ đến tiếng nhạc và giọng hát rất buồn của người Azerbaidzan ở mà tôi đã nghe ở Bacu, cũng có cái gì đó rất gần với âm nhạc của các vùng Uzơbếch, Takigistan, Kirgistan,…

Các em trẻ đẹp múa rất điệu đà

Chingis Khan

Người Mông Cổ vô cùng tự hào về Chingis Khan. Hình như nhân vật lịch sử này có mặt ở khắp nơi: Sân bay quốc tế Ulanbator, quảng trường lớn nhất, bức phù điêu hoành tráng nhất, bức tượng lớn và đẹp nhất, nhà băng lớn nhất,… đều mang tên Chingis Khan, ngự trị trên mọi đồng tiền Mông Cổ cũng là Chingis Khan.

Chingis Khan có mặt trên mọi đồng tiền Mông Cổ

Trên đường phố, cỗ xe chở chiếc lều di động của các lãnh chúa ngày xưa vẫn như đang đồng hành cùng thế hệ ngày nay.

Chiếc lều tự hành là hình ảnh về cuộc sống du mục vẫn còn đến ngày nay

Đó là chiếc xe lớn chở nguyên một chiếc lều hình tròn có khung gỗ, vách bằng da thú, cửa lều hướng về phía trước, trên đỉnh có lỗ thông hơi và thoát khói, dọc vách lều bố trí các vật dụng trong nhà, người ta ngồi ăn và nằm ngủ ngay cạnh bếp lò. Ngày trước, những chiếc lều di động này do hàng chục con bò khoẻ mạnh kéo khắp các vùng thảo nguyên rộng lớn của Mông Cổ.

Ở Ulanbator có khá nhiều bản đồ giới thiệu về “đế chế Nguyên Mông” trên đó có những mũi tên chỉ hướng hành quân của đội quân hùng mạnh của Chingis Khan trên đường chinh phục thế giới. Người Trung Quốc xem bản đồ trong im lặng (hẳn là họ bực bội trong lòng mà không muốn nói ra), người Trung Á, Nam Á và một phần Châu Âu nhìn bản đồ với nỗi khiếp sợ vì cha ông của họ đã bị vùi dập dưới vó ngựa Mông Cổ ngày xa xưa, người Mỹ nhìn bản đồ này với sự ngạc nhiên xen lẫn thán phục vì lúc đó vẫn chưa có nước Mỹ, còn tôi, tôi xem và cười. Không ai hiểu vì sao tôi lại cười, nhất là người Mông Cổ, có nói ra họ cũng không tin, cũng không tiện giải thích, tôi cười thầm rằng “Ông tổ nhà tao đã oánh cho lão Chingis nhà mày tét đít ra đấy!”. Thôi, quá khứ là quá khứ, chả để làm gì. Kể ra thì người Mông Cổ không được khôn ngoan lắm, trong một thế giới hội nhập, phô trương chiến tích chinh phục thế giới ngày xưa quả là không hợp thời vì như thế sẽ khó hoà đồng hơn.

Toà nhà chính phủ nằm đối diện với quảng trường ở giữa trung tâm. Ở lối vào toà nhà này là bức tượng Chingis Khan bằng đồng to lớn, oai vệ, toạ ở sảnh trung tâm hai bên là các tướng lĩnh hàng đầu của ông. Thoạt trông gcứ tưởng là bảo tàng lịch sử, đến khi định vào thăm, lính bảo vệ chặn lại mới biết là nơi làm việc của các cơ quan chính phủ.

Đối diện với quảng trường ở phía bên kia là một toà nhà kính có kiến trúc hiện đại nhất thành phố Ulanbator nhưng lại trong tình trạng hư hỏng nặng từ mái mà người ta không quan tâm đến chuyện sửa sang lại.