Tôi hân hạnh giới thiệu một bài phỏng vấn của tạp chí Người Đô Thị chung quanh vấn đề sách giáo khoa ở Việt Nam. Trong bài này tôi có dịp so sánh vài nét chính về cách soạn sách giáo khoa ở Úc và VN. Nói một cách ngắn gọn, tôi nghĩ Bộ GDĐT không nên đứng ra soạn sách giáo khoa, và không nên giành độc quyền xuất bản sách giáo khoa. Còn nói về nội dung của sách giáo khoa, đặc biệt những sách về văn học, sử, địa lí, xã hội, v.v. thì tôi không có hi vọng mấy.
Người Đô Thị (NĐT): Thưa GS, chuyện sách giáo khoa ở VN “có vấn đề” thì ai cũng biết, nhưng theo ông vì sao sau bao nhiêu lần sửa, chúng ta vẫn chưa thể có một bộ sách ổn định?
Nguyễn Văn Tuấn (NVT): Có thể nói tôi quan tâm đến sách giáo khoa rất nhiều. Lần nào về Việt Nam tôi cũng mua rất nhiều sách giáo khoa để nghiên cứu và tham khảo. Tôi ngạc nhiên về những thay đổi gần như hàng năm về sách giáo khoa! Những thay đổi từng năm chủ yếu là chỉnh sửa những sai sót (có người nói ví von là “những hạt sạn”) trong sách giáo khoa. Điều đáng nói là dù đã chỉnh sửa, mà hễ có người đọc kĩ thì vẫn phát hiện thêm sai sót. Do đó, những thay đổi hay chỉnh sửa chỉ mang tính “ad hoc”.
Nhìn qua những sai sót trong sách giáo khoa có thể dễ nhận ra rằng những sai sót (nếu dùng chữ đó) có nguồn gốc từ sự thiếu ăn khớp giữa chương trình dạy và sách giáo khoa. Có chuyên gia nói thẳng rằng “cứ đi tham khảo nước ngoài, thấy cái này, cái kia hay rồi nhặt về ghép lại thì không thể thành sách hay được.” Giáo sư Nguyễn Xuân Hãn từng nhận xét (và tôi đồng ý) rằng cách soạn sách giáo khoa hiện nay có vẻ từng phần, cắt khúc, và lấp ghép. Nó thiếu một tư duy tổng thể, thiếu tính liên tục và tính liên thông.
NĐT: Chuyện về sách giáo khoa, các nước phát triển đã làm rất thành công, vì sao ta cứ quay đi quẩn lại vẫn cứ phải bàn chuyện này?
NVT: Tôi thấy ở Úc này ở mỗi môn học họ có một số sách giáo khoa. Đại đa số các tác giả sách giáo khoa là giáo viên có kinh nghiệm lâu năm soạn, chứ không phải các giáo sư tiến sĩ. Bộ Giáo dục Úc không tham gia soạn sách giáo khoa. Các tác giả soạn theo chương trình và định hướng của Bộ Giáo dục. Tôi ở Úc đã 35 năm, mà chưa thấy họ thay đổi sách giáo khoa thường xuyên như ở nước ta, có những cuốn sách đã soạn từ những 50 năm trước và nay vẫn được sử dụng. Dĩ nhiên, cũng có những sách giáo khoa có thay đổi theo thời sự, nhưng thay đổi không nhiều và không mang tính sửa sai như ở Việt Nam.
NĐT: Theo GS, nên chăng có nhiều bộ sách giáo khoa để người học lựa chọn?
NVT: Theo kinh nghiệm thực tế của tôi ở Úc thì câu trả lời là nên có nhiều sách giáo khoa cho mỗi môn học. Tôi lấy ví dụ như môn toán có sách giáo khoa nhấn mạnh đến lí thuyết, nhưng có cuốn nhấn mạnh đến ứng dụng, và có cuốn cân đối giữa lí thuyết và ứng dụng. Sự đa dạng về sách giáo khoa cũng là một cách đáp ứng nhu cầu của nhiều lớp học hay nhiều thể loại trường.
NĐT: Ở các nước phát triển, liệu người học có quyền được lựa chọn bộ sách giáo khoa theo ý mình?
NVT: Ở Úc, mỗi trường chọn sách giáo khoa theo đề nghị của các giáo viên chủ nhiệm. Còn học sinh thì họ có nhiều lựa chọn, bên cạnh sách do trường chọn, họ có thể mua thêm sách giáo khoa từ các tác giả khác để bổ sung kiến thức.
NĐT: Trong chuyện này, theo GS, Bộ GD&ĐT có nên chỉ đóng vai trò là định hướng bằng chính sách, mở cửa cho những nhóm tư nhân tham gia viết sách giáo khoa, thay vì vừa đá bóng vừa thổi còi như hiện nay?
NVT: Đúng vậy, tôi nghĩ Bộ GD&ĐT không nên đứng ra soạn sách giáo khoa, mà chỉ đóng vai trò “tổng chỉ huy”. Bộ GD&ĐT nên đề ra những định hướng chung, mục tiêu và đặc điểm chương trình học mà họ muốn đạt được, hay các hình thức về sách (như kích cỡ, màu, font chữ, v.v.). Các tác giả sẽ căn cứ vào đó mà soạn. Ở Úc hay ở miền Nam trước 1975, như tôi nói trên, tác giả sách giáo khoa là các nhà giáo chứ không phải là quan chức hay chuyên gia của Bộ Giáo dục.
NĐT: Như vậy, có nghĩa là ngành giáo dục phải giải quyết được bài toán “lợi ích nhóm” trong chuyện này?
NVT: Người ta nói nhiều về “nhóm lợi ích” nhưng tôi chưa rõ nó là gì, nên rất khó bình luận. Tôi nghĩ Bộ GD&ĐT không nên “ôm đồm” quá nhiều việc. Những gì thuộc về chuyên môn hãy để cho các chuyên gia phụ trách.
NĐT: Một kinh nghiệm của quốc tế trong việc này mà Việt Nam có thể học hỏi?
NVT: Sau khi đã có chương trình giảng dạy, bước kế tiếp là soạn sách. Có ba mô hình soạn sách giáo khoa. Mô hình I là Bộ GD&ĐT chọn một hay vài viện / đại học phụ trách; mô hình II là nhiều nhóm viết sách và Bộ GD&ĐT sẽ phê chuẩn; và mô hình III là các nhóm ngoài giáo dục (như các nhóm tôn giáo) soạn và Bộ GD&ĐT phê chuẩn. Dù là mô hình nào thì phải có 2 nhóm: nghiên cứu và soạn thảo. Nhóm nghiên cứu thường có khoảng 10 người, giáo sư về giáo dục, và 1-2 đại diện của Bộ GD&ĐT. Nhóm soạn thảo cũng có khoảng 10 người, trong đó có 1-2 giáo sư chuyên ngành làm cố vấn và giáo viên có kinh nghiệm soạn thảo. Sau khi soạn sách, bước kế tiếp là thử nghiệm, tiếp tục nghiên cứu và đánh giá (evaluation) trước khi triển khai đại trà. Nghiên cứu đóng vai trò rất quan trọng trong việc soạn và triển khai sách giáo khoa, nhưng rất tiếc đó là một khâu yếu của ngành giáo dục VN.
NĐT: Xin cảm ơn GS!
Lê Vũ Quý Linh (Thực hiện)
0 nhận xét:
Đăng nhận xét